• Ruiny zamku Książąt Mazowieckich

 Około połowy XIV stulecia książę Siemowit III wzniósł na wzgórzu murowany zamek w stylu      gotyckim. Był to obiekt zbudowany na planie czworoboku, z cegły i kamieni polnych. Zamek składał  się z murów obronnych, wieży bramnej od północy z drewnianą nadbudową oraz wewnętrznych  zabudowań wykonanych z drewna.

 Na zjeździe książąt mazowieckich w 1377 roku w sochaczewskiej warowni ustanowiono Statuty  Mazowieckie będące najstarszym pisanym zbiorem praw mazowieckich. Znosiły m.in. sądy boże,  polegające na poddawaniu różnym próbom np.: niesienia gorącego żelaza, pławienia w wodzie,  pojedynku. Brak obrażeń cielesnych uważano wówczas za dowód niewinności.  

 Pomiędzy połową XIV wieku, a 1476 rokiem zamek był siedzibą książąt mazowieckich, a w jednym z  pomieszczeń przechowywano księgi sądowe, grodzkie i ziemskie.

Około I połowy XVI wieku starosta sochaczewski Krzysztof Szydłowiecki znacznie przebudował zamek. Odrestaurowano mury, wzniesiono nową, wschodnią wieże bramną na planie prostokąta oraz    wybudowano drewniany dom mieszkalny. Pozostałą zabudowę stanowiły : największy drewniany dom      królewski od strony południowej i dom stary po zachodniej stronie. Najbardziej reprezentacyjny był oczywiście dom królewski, w którym na trzech kondygnacjach znajdowały się sklepy, składy i piwnice  oraz powyżej pomieszczenia zamieszkiwane przez monarchę. Dom stary łączył się z wieżą i był użytkowany przez załogę. Aby dodatkowo wzmocnić warownię, usypano wokoło niej 2 wały ziemne.

Przez cały XVI wiek zamek ulegał coraz większemu zniszczeniu, a przyczyniły się do tego głównie mała  stabilność oraz osuwanie się zboczy wzgórza zamkowego, co w kolejności prowadziło do pękania  murów budowli i zabudowań wewnętrznych.

 W latach pomiędzy 1608-1638 Stanisław Radziejowski polecił rozebrać ruiny zamku gotyckiego, z  wyjątkiem baszty północnej, w której mieściło się archiwum ksiąg grodzkich. Priorytetem było  wzmocnienie fundamentów oraz zbocz wzgórza zamkowego. Zamek nowożytny składał się z trzech  skrzydeł, z których reprezentacyjne było zachodnie. To w nim mieściły się najważniejsze  pomieszczenia : sala rycerska oraz skarbiec na srebra i dokumenty na piętrze. W pozostałych dwóch  skrzydłach mieściły się komnaty niższej rangi. W miejscu wieży wschodniej wzniesiono ośmioboczną  basztę w której znajdowała się kaplica. Wjazd na dziedziniec prowadził przez kurtynę wschodnią, tuż  przy wieży i poprzedzony był drewnianym mostem.

 W czasie najazdu szwedzkiego zamek uległ zniszczeniu, a podczas Powstania Kościuszkowskiego  został ostatecznie zrujnowany przez Prusaków. Około 1815 roku zawaliły się pozostałości dwóch  zamkowych baszt.

Do czasów dzisiejszych przetrwało zachodnie skrzydło z dużymi otworami okiennymi skierowanymi ku rzece. Zaś w skrzydle wschodnim pozostały jedynie szczątki wieży, przy której znajdował się wjazd na dziedziniec zamku. Dosyć czytelnie zachowała się również fosa, odcinająca zbocza wzgórza od reszty otoczenia.

Zamek książąt mazowieckich jest najstarszym zabytkiem w Sochaczewie, a zarazem wznosząc się malowniczo na wysokim brzegu Bzury, prawdziwą ozdobą krajobrazu.  

• Ratusz

 Budynek sochaczewskiego ratusza wzniesiono w latach 1825-28 według projektu Bonifacego  Witkowskiego. Władze miasta zajęły nowe pomieszczenia po tym jak od 1818 nie posiadały swojej  siedziby. Niestety ratusz wielokrotnie ulegał zniszczeniu, w trakcie powstania listopadowego oraz I i II  wojny światowej.  

 Obiekt zachowany jest w stylu klasycystycznym i ściśle nawiązuje do swojego pierwowzoru. Choć nie  posiada portyku na czterech jońskich kolumnach i belwederu powyżej. Do dziś zachowały się  kolebkowo sklepione piwnice. Ratusz jest jedną z najbardziej reprezentacyjnych budowli w  Sochaczewie, mieści się w północnej pierzei rynku.

 Od 1973 roku obiekt jest siedzibą Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą.

• Kramnice

 Sochaczewskie hale targowe zostały wybudowane w latach 1828-33 przez Abrahama Szweycera z  Łęczycy, w ramach nowej regulacji miasta. Ulica Warszawska, przy której stoją Kramnice, zmieniała  się wówczas w główną arterię komunikacyjną miasta. Pomysłodawcą projektu był Bonifacy Witkowski  będący znanym budowniczym Województwa Mazowieckiego, a także projektantem sochaczewskiego  ratusza. 

 Obiekt cechuje typowy dla architekta oraz swojej funkcji styl klasycystyczny. Charakterystycznym  elementem są podcienia z arkadami na toskańskich półkolumnach. Początkowo budynek był  jednokondygnacyjny, a po I wojnie światowej został powiększony poprzez nadbudowane piętro.

 Kramnice są szczególną częścią materialnego dziedzictwa kulturowego, a zarazem jednym z  nielicznych ocalałych zabytków Sochaczewa.

• Kościół parafialny w Trojanowie

Pierwszy raz o kościele w Trojanowie wspomniano w 1222 roku, a dotyczyło to wzmianki o wizycie księcia Konrada I Mazowieckiego, który ufundował wówczas kościół pw. Św. Wawrzyńca. Został on następnie zniszczony w 1294 roku przez wojska litewskiego księcia Witesa. Kolejne notki o Trojanowskim kościele pochodzą z lat 1541-1547 i 1661. Następnie miejscowość utraciła parafię, aż do 1773 roku, kiedy to wydano akt erekcji parafii.

Obecny kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny wzniesiono w 1783 roku, a fundatorem był kasztelan sochaczewski i marszałek Trybunału Koronnego Adam Lasocki. W czasie I wojny światowej kościół oraz plebania zostały uległy zniszczeniu, jednak w latach 1916-1919 obiekty te odbudowano, dzięki wielkiemu wysiłkowi księży i mieszkańców. W 1939 roku w ołtarzu głównym świątyni umieszczono płaskorzeźbę Matki Boskiej Bolesnej autorstwa Stanisława Tarkowskiego, studenta Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W latach 1989-1994 kościół został rozbudowany, a w 1996 konsekrowany przez biskupa łowickiego Alojzego Orszulika.

Obiekt jest murowaną z cegły, jednonawową budowlą wzniesioną w stylu późnobarokowym. Posiada trójosiową fasadę zwieńczoną przerywanym przyczółkiem ze sterczyną w centralnej części. Budynek pokryty jest dwuspadowym, blaszanym dachem. We wnętrzu starszej części świątyni znajdują się trzy ołtarze : Matki Bożej Bolesnej, będący dawniej ołtarzem głównym, Matki Boskiej Częstochowskiej i Pana Jezusa. W nowej części zaś w ołtarzu głównym umieszczono mozaikę wykonaną przez Żanetę Szydłowską z Mińska Białoruskiego. Przedstawia ona św. Annę z maleńką Maryją na rękach i aniołem.

Do I połowy XIX wieku wokół świątyni znajdował się cmentarz przykościelny założony pod koniec XVIII stulecia. Podczas prac przy rozbudowie kościoła odkryto pozostałości grobowca oraz ludzkie kości.

Kościół pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny jest najstarszą świątynią w Sochaczewie, a zarazem obiektem zachowanym w dobrym stylu architektonicznym,  położonym w bardzo malowniczym miejscu.

• Grobowiec mułły i cmentarz muzułmański

Grobowiec mułły został zbudowany w pierwszej połowie XIX stulecia. Jest on pozostałością dawnej nekropolii, założonej na gruntach majątku Czerwonka, będącego w posiadaniu generała Augusta Radwana. W Sochaczewie stacjonowała wówczas carska muzułmańska jednostka wojskowa. Obecnie znajduje się na terenie należącym do Liceum Ogólnokształcącego im. Fryderyka Chopina, na wysokiej skarpie nadbzurzańskiej. Cmentarz tatarski zaczęto użytkować już od 1831 roku, a przestano wykorzystywać przypuszczalnie w latach sześćdziesiątych XIX stulecia.

W 1884 roku miejscowa nekropolia została opisana przez Konstantego Krynickiego, reportera „Wędrowca”, który zwiedzał w tamtym czasie Sochaczew. „ Pełno tu pozapadanych mogił, jest kilka tablic grobowych, z piaskowca wykutych, pionowo ustawionych z napisami w języku zapewne tureckim, a ponad samym brzegiem rzeki wznosi się obecnie pusta całkiem, okrągła wieżyczka, z małem, wysoko nad poziom wyniesionym okienkiem, i z marmurową ponad niem tabliczką, takiemiż jak i grobowe kamienie napisami pokrytą. Stożkowaty dach wieżyczki zdobi łokciowy pręt żelazny z mosiężnym półksiężycem. Podobno, ma to być grób jakiegoś mułły.”

Aktualnie pozostałością cmentarza jest jedynie grobowiec duchownego muzułmańskiego nazywany basztą tatarską. Jest on budowlą wzniesioną na planie koła z czerwonej cegły, przykrytą wysokim spiczastym daszkiem i zakończonym błyszczącą iglicą, którą wieńczy nów miesięczny. Obiekt posiada półkoliste wejście, nad którym kiedyś znajdowało się okno. Stan zachowania nie jest zadowalający, budynek nie posiada dachu, a dodatkowo widoczne są ubytki w murze. Nie zachowała się również do dziś tablica z napisem przytaczającym rozdział z Koranu, która dawniej umieszczona była w ścianie od wschodniej strony.  

Niewątpliwie jednak jest to zabytek niezwykle unikatowy, który świadczy o obecności ludności muzułmańskiej na ziemi sochaczewskiej, a tym samym posiada wyjątkową wartość historyczną.

• Dworzec PKP z Wieżą Ciśnień

Dworzec PKP zbudowany został w końcu XIX stulecia i swoim stylem architektonicznym nawiązuje do bardzo popularnej w owym czasie na terenie Mazowsza, architektury dworkowej. Wzniesiony z czerwonej cegły, jest budynkiem jednokondygnacyjnym ze spadzistym dachem, o rozłożystej powierzchni. Jego reprezentacyjny charakter podkreśla wyodrębnienie wejść zarówno w elewacji frontowej jak i od strony torów. Dosyć surową bryłę budynku łagodzą duże okna zwieńczone łukami.

Znaczenie dworca PKP w Sochaczewie zwiększyło się na początku ubiegłego stulecia, ponieważ w latach 1900-1902 wybudowana została szerokotorowa linia Kolei Warszawsko-Kaliskiej, wiodąca z Warszawy Kaliskiej przez Sochaczew, Łowicz, Łódź Kaliską, Sieradz do Kalisza.

Wieża Ciśnień została wzniesiona w 1921 roku w stylu typowym dla takich budowli. Podobne wieże wodne wybudowano w Żyrardowie, Łodzi Kaliskiej, Koninie, Tłuszczu, Radomsku czy Nasielsku.

Charakter obiektu ściśle nawiązuje do architektury baroku i ma tzw. oprawę historyzującą . Elementem szczególnie zwracającym uwagę jest silne uwypuklenie poszczególnych partii poprzez podzielenie budowli misternie wyprofilowanymi gzymsami, pokrytymi dachówką. Dodatkowo majestat wieży podnosi kamienny, dość wysoki cokół. Budynek posiada okrągłe lub zakończone łukami okna, a zwieńczony jest namiotowym, ośmiobocznym dachem z metalową iglicą. Wykusz ze wspornikami znajdujący się na wysokości drugiej kondygnacji kryje w sobie zbiornik wodny.

Głównym zamierzeniem dla tego typu budowli było zasilanie parowozów znajdujących się na stacji kolejowej, a także pełniły funkcję zbiornika przeciwpożarowego.

• Młyn Repsz

Pierwsza wzmianka o młynie wodnym pojawiła się w 1763 roku. Już wówczas Repszowie sprowadzili się do Polski i zajęli się produkcją przemysłową i rolną. Chodakowski młyn rozpoczął swoją działalność w 1906 roku, a pierwszym właścicielem obiektu był Karol Repsz. W czasie II wojny światowej w domu mieszczącym się przy młynie znajdowało się centrum dowodzenia strukturami Armii Krajowej. W specjalnie urządzonych pomieszczeniach ukrywali się Żydzi, partyzanci i ranni żołnierze. To z tego miejsca wysyłano transporty z żywnością dla uczestników Powstania Warszawskiego i wielu innych walczących Polaków. Właściciele Chodakowskiego młyna mieli również znaczący wpływ na życie mieszkańców Sochaczewa. Zygmunt Repsz był inżynierem mostu w Wyszogrodzie oraz mostu na Utracie znajdującego się tuż obok młyna. Alfred Repsz czynnie udzielał się w trakcie budowy szkoły im. Fryderyka Chopina w Chodakowie. Dodatkowo działali również na rzecz tworzenia struktur pomocy społecznej w rodzimym mieście i w Warszawie.

Po wojnie młyn przeszedł na własność Skarbu Państwa i użytkowany był przez zarząd młynów, a następnie gminną spółdzielnię.

Młyn Repsz to jeden z najstarszych i najciekawszych obiektów przemysłowych na terenie ziemi sochaczewskiej. Do dziś zachował się w niemal niezmienionym stanie architektonicznym, a co więcej nadal pełni swoją funkcję jaką oczywiście, jest produkcja mąki. 

• Cmentarz żydowski

Nekropolia żydowska w Sochaczewie jest jedną z najstarszych w Polsce, założona została na przełomie XV i XVI wieku. Pierwsza notka o kirkucie pochodzi z II połowy XVI wieku, zatem data powstania plasuje go obok cmentarza Remu w Krakowie czy Tykocinie. O wartości sochaczewskiego cmentarza świadczą również inskrypcje na żydowskich grobach, są one niezwykle ważnym źródłem danych historycznych i dziejowych.

Przez wiele stuleci Żydzi z terenu całego Mazowsza grzebali swych bliskich na miejscowym beit kwarot (dom grobów). Początkowo przyczynił się do tego przywilej obowiązujący w Warszawie od 1527 do 1780 roku, „de non tolerandis Judeis” zakazujący Żydom przebywania w mieście jak również pochówku zmarłych. Kolejnym czynnikiem była chęć złożenia ciał swych bliskich w pobliżu rodzinnych grobów.

Cmentarz jest miejscem spoczynku obywateli, którzy wyjątkowo zasłużyli się dla społeczności żydowskiej. Wśród nich wymienić należy : rabina Mosze Charyfa, rabina Eliezera ha-Kohena Lipskera, Abrahama Bornsteina cadyka z Sochaczewa. Ten ostatni to znany w całej Rzeczpospolitej i Europie twórca dzieł na temat Tory, traktatów talmudycznych. Był człowiekiem słynącym z bogobojności i mądrości. Cadyk stanowił dla wspólnoty wzór pobożności, sprawiedliwości i pokory.  

W czasie II wojny światowej nekropolia została znacznie zniszczona. Wiele nagrobków niemal doszczętnie zdewastowano również poprzez wyłamywanie macew tuż nad ziemią. Po likwidacji getta cmentarz był także miejscem masowych egzekucji Żydów w wykopanych dołach.

Obszar cmentarza otoczony jest niewysokim, metalowym ogrodzeniem. Wejście zostało ozdobione Gwiazdami Dawida. Najstarsza część zachodnio-północna zachowała się niestety tylko fragmentarycznie. Wśród traw odszukać można kilka starych, kamiennych grobów w formie macewy.

W nowej części wznosi się odbudowany w latach 1989-1990 ohel-kaplica cadyków Bornsteinów z trzema tablicami epitafijnymi, Abrahama Bornsteina, jego syna Samuela Bornsteina i Dawida Bernsteina.

Z tyłu za mauzoleum znajduje się pomnik upamiętniający ofiary Holocaustu z napisem : „Pamięci pomordowanym w czasie II wojny światowej przez hitlerowców obywatelom polskim narodowości żydowskiej, mieszkańców Sochaczewa i okolic. Postawione w 1989r. przez rodaków z Izraela z inicjatywy Jehudy Widawskiego”.

Tuż obok w 1991 roku postawiono symboliczną ścianę płaczu. W betonowy mur zatopiono fragmenty potrzaskanych macew. Umocowano także tablice z napisem „Pamiętaj! Żydzi z Sochaczewa i okolic żyli tu przez 600 lat. Zostali unicestwieni przez nazistów w latach 1939-1945”.

Sochaczew był miastem żydowskim przez wiele stuleci, Żydzi osiedlili się w mieście prawdopodobnie w latach 1426-1455, a w 1809 roku Żydzi stanowili ponad 80% mieszkańców. Dramatycznie uległo to zmianie dopiero podczas ogólnopolskiej zagłady ludności żydowskiej w czasie II wojny światowej. 

• Dwór w Czerwonce 

Obiekt zbudowany został około 1800 roku, początkowo stanowił własność rodziny Błeszyńskich. Następnie przez sześć lat posiadłością gospodarował nim Jan Nepomucen Toczyski, marszałek powiatu błońskiego.

Od 1823 roku dziedzicem majątku był August Radwan, dowódca pułku piechoty Wielkiego Księcia Michała. Po śmierci generała, jego żona wyszła za mąż za Stanisława Rychłowskiego i to on stał się kolejnym właścicielem dóbr.  W 1855 roku został odkupiony przez Kazimierza Aleksandra Garbolewskiego i jego żonę Mariannę z Cotinów.

W okresie okupacji dwór był siedzibą Hansa Scheu’a, pełniącego funkcję starosty sochaczewskiego. W czasie Powstania Warszawskiego mieścił się tu sztab Ericha von dem Bacha, który zarządzał stąd działaniami wojsk niemieckich.

Po drugiej wojnie światowej budynek dworski został znacznie rozbudowany od strony ogrodowej i znajdowała się w nim Szkoła Rolnicza. W chwili obecnej jest siedzibą Państwowej Szkoły Muzycznej im. Fryderyka Chopina. 

Dwór posiada cechy klasycystyczne. Jest budynkiem parterowym, murowanym z cegły i otynkowanym. Elewacja obiektu ozdobiona jest boniowaniem, będącym dekoracyjnym opracowaniem lica muru.

Wzniesiony został na planie prostokąta, jedenastoosiowy. Trójosiowa część środkowa jest piętrowa, poprzedzona dodatkowo od frontu portykiem o czterech kolumnach toskańskich. Dźwiga ona belkowanie z fryzem tryglifowym, nad którym wznosi się trójkątny szczyt. Prostokątne otwory okienne ujęte zostały w profilowane, uszakowe obramienia. W części środkowej widoczne są odcinki profilowanego gzymsu. 

Układ wnętrz dwutraktowy z korytarzem pośrodku i sienią na osi, został gruntownie przekształcony w pomieszczeniach. Na prawo od sieni znajduje się wykonany z piaskowca, klasycystyczny kominek. Został on ujęty dwiema parami jońskich kolumienek.

Budynek pokrywa czterospadowy dach, niegdyś kryty dachówką, w 1972 roku zastąpiony blachą. Połacie dachu urozmaicają małe, owalne okienka, zwane lukarnami. Zachowały się także pozostałości parku krajobrazowego z I połowy XIX stulecia. Obecnie nosi on imię Ignacego Garbolewskiego. 

• Pałac w Gawłowie

Pierwszym dokumentem wspominającym o Gawłowie zdaje się być zapis pochodzący z 1349 roku, z dokumentu księcia płockiego Bolesława Wańkowca, który uregulował stan dożywotniego posiadania swojej matki, księżnej Elżbiety, na terytorium kasztelanii wyszogrodzkiej. Mocą tego zapisu Gawłowo zostało zaliczone do własności książęcej, ale wraz z innymi osadami (np. Śladowem) pozostawało w posiadaniu dożywotnim pani Przejki, z całą pewnością wdowy po jednym z mazowieckich możnych. Po jej śmierci Gawłowo miało wrócić do księżnej Elżbiety.

Po roku 1364 Gawłowo i Śladów trafiły do Siemowita III Trojdenowica. W XVIII w. Gawłów przechodzi w ręce rodziny Lasockich. W XIX wieku majątek należał kolejno do rodziny: Skarżyńskich, Pruszaków, Piątkowskich, Szelińskich, Grzybowskich i Łubieńskich. W początkach XX wieku właścicielami Gawłowa stali się Maksymilian Hayden Wurzel i Konstanty Szymon Blumtrytt. I prawdopodobnie on zbudował istniejący pałac w Gawłowie. Nadal nie do końca wyjaśnioną kwestią jest to, czy pałac powstał jako zupełnie nowy budynek, czy jako przebudowa zniszczonego podczas I wojny dworu murowanego.

Jak wyglądała siedziba właścicieli Gawłowa w  XIX wieku? Odpowiedź na to pytanie jest bardzo niejednoznaczna; nie ma żadnych opisów, rysunków, a tym bardziej zdjęć opisujących dwór w Gawłowie za czasów Lasockich, Skarżyńskich czy Pruszaków. Przyglądając się okolicznym siedzibom ziemiańskim, takim jak choćby dwór w Kątach, który powstał w pierwszych latach XIX wieku, można zaryzykować tezę, że pierwsza murowana siedziba właścicieli Gawłowa mogła powstać w podobnym czasie co dwór w Kątach. Choć równie dobrze wspomniani wcześniej włodarze Gawłowa z dziewiętnastego stulecia mogli mieszkać we dworze drewnianym.

Powstały w latach dwudziestych XX wieku pałac powstał jako budynek neoklasycystyczny, piętrowy, podpiwniczony, murowany z cegły, otynkowany i malowany na biało. Widać w nim nawiązania do cech budowli eklektycznych. Podstawowym budulcem była czerwona cegła. Powstał na planie prostokąta zbliżonego do kwadratu, o  bardzo regularnej bryle.

Kubatura budynku wynosi około 3050 metrów sześciennych, zaś powierzchnia użytkowa to 777 metrów. Przy pałacu założono park w angielskim stylu o powierzchni około 4,6 hektara z trzema stawami. Pozostałe dwa stawy dziś są poza obrębem parku. W północnej części parku usytuowano prostopadle poprowadzone do siebie aleje grabową i świerkową. Przeprowadzona w  latach 70. minionego stulecia inwentaryzacja stwierdziła ponad 50 gatunków drzew i  krzewów występujących na terenie parku. Wśród nich klony, robinie akacjowe, świerki, lipy, kasztanowce, wiązy, topole, leszczyny. Wiele z nich wówczas miało ponad 100 i więcej lat. Szczególnie imponująco prezentuje się ponad 200-letni grab o średnicy niemal 300 centymetrów.

Do II wojny światowej majątek (który, oprócz pałacu i parku obejmował zabudowania fabryki pończoch) należał do potomków Blumtrytta, zaś tuż po wojnie umieszczono w pałacu Dom Pomocy Społecznej, który był w nim do 2011 roku. Do 2018 zabytkowy zespół pałacowo – parkowy stał nieużywany. Dalszej dewastacji kres położył zakup obiektu przez Agnieszkę i Zbigniewa Gerasików, którzy jesienią 2018 utworzyli Fundację Ochrony Zabytków Mazowsza. Od tego momentu przy pałacu i parku trwają pod nadzorem konserwatora zabytków intensywne prace ratujące to wyjątkowe miejsce. W pałacu działa restauracja i sale bankietowe.

Na zdjęciach: Pałac w Gawłowie w latach 70. XX wieku, archiwum cyfrowe FOZM, pałac w Gawłowie w 2018 roku, foto Daniel Bidiuk.

• Dwór w Chodakowie

Dwór zbudowany został w dwudziestoleciu międzywojennym, prawdopodobnie z wykorzystaniem murów budowli stojącej tu wcześniej, która powstała w pierwszej połowie XIX w. Pierwszym właścicielem posiadłości najprawdopodobniej był Ostrzewicz, to z tego okresu pochodzi część dwukondygnacyjna. Na przełomie XIX i XX stulecia wzniesiona została część jednokondygnacyjna.

Następnie dworek często zmieniał właścicieli byli nimi kolejno : Lilpop i Staroruski, po 1920 roku zakupił go Korc, który dysponował dobrami przez sześć lat, a później odsprzedał je spółce akcyjnej. Dobudował on do istniejącego założenia inny w charakterze dwór, którego oś była prostopadła do osi pierwszego pałacu. Odwrócił tym samym cały układ zabudowy i parku oraz wyznaczył nową główną oś założenia. Gospodarzem został wówczas jeden z właścicieli spółki, Krzyżanowski i gospodarował nim do drugiej wojny światowej.

Przez kilkanaście lat po wojnie w dworze były mieszkania. W roku 1952 lokatorzy zostali wykwaterowani, a w budynku urządzono Ośrodek Zdrowia. Obecnie obiekt stanowi własność osoby prywatnej i niestety powoli popada w ruinę. Powybijane okna zastępują deski, w wielu miejscach widoczny jest odpadający tynk.

Dworek skomponowany jest w charakterze tzw. „stylu dworkowego”, ze znaczną przewagą elementów klasycystycznych. Składa się on z dwóch części pochodzących z różnych okresów: prostokątnego fragmentu parterowego i ustawionej do niego prostopadle części piętrowej, również prostokątnej, dobudowanej w 1928 roku.

Pierwsza z nich jest siedmioosiowa z trójosiową partią środkową zwieńczoną trójkątnym szczytem dodatkowo poprzedzona portykiem opartym na czterech pękatych kolumnach toskańskich, które podtrzymują taras na pierwszym piętrze. Ma ona charakter typowego dworu ziemiańskiego.

Podpiwniczone i piętrowe skrzydło, ustawione prostopadle do niej , jest pięcioosiowe i wyróżnia się płytkimi ryzalitami, które wieńczą trójkątne szczyty w obydwu elewacjach wzdłużnych. Budynek posiada boniowane naroża.

Całość pokryta jest czterospadowym dachem, posiadającym niewielkie nachylenie, który w części parterowej przerwany jest wysoką facjatą. Obie części połączone są dodatkowo murowanym, parterowym łącznikiem, posiadającym w ścianach bocznych duże arkadowe okna. Otwory okienne całego budynku obiegają gładkie opaski pasowe. Drzwi wejściowe ujmują dwa owalne okna. Wystawkę dachową z drzwiami balkonowymi i dwoma otworami okiennymi wieńczy gzyms uskokowy i gzymsowy fronton z półkolistym okienkiem umieszczonym centralnie.
W bocznych połaciach dachu znajdują się lukarny z zamkniętymi półkoliście oknami. Cały budynek opięty jest masywnym, uskokowym gzymsem wieńczącym. Ponad nim obiekt obiega gładki pas attykowy zwieńczony skromnym gzymsem.

Całość założona jest na planie prostokąta, z sienią centralną na osi. Posiada dwutraktowy układ pomieszczeń, a w traktach występują połączenia amfiladowe. W trakcie ogrodowym znajduje się reprezentacyjny salon na planie prostokąta. Po zakończeniu II wojny światowej, adaptując pałac do nowych funkcji zmieniono układ wnętrz.

• Obiekty cmentarza parafii św. Wawrzyńca przy ul. Traugutta

Cmentarz parafialny założony został około 1830 roku na gruntach majątku Czerwonka, będących w posiadaniu generała Augusta Radwana. Teren ten leżał wówczas tuż poza granicami miasta, obecnie jest to prawie centrum Sochaczewa.

Na terenie cmentarza znajduje się bardzo dużo nagrobków znamienitych w życiu i historii mieszkańców Sochaczewa i okolic. Najstarsze pomniki mówią nam o minionej kulturze i sztuce regionu. Wybrane z nich uznać można za istne dzieła sztuki.

- Kaplica grobowa rodziny Tomickich herbu Łodzia z 1847r. jest obiektem znajdującym się w centrum nekropolii.  

Murowana budowla została wzniesiona w I połowie  XIX wieku w stylu klasycystycznym. Naroża budynku zdobią boniowania będące imitacją muru z ciosów kamiennych. Elewacja frontowa zakończona jest trójkątnym tympanonem z herbem rodziny w centralnej części. W ścianach bocznych zauważyć możemy dwa półkoliście zakończone okna. Całość pokryta jest dwuspadowym, blaszanym dachem z czworoboczną sygnaturką na szczycie.

W okresie międzywojennym u wejścia do kaplicy wmurowano tablicę upamiętniającą mieszkańców Ziemi Sochaczewskiej, poległych w walkach toczonych w latach 1918-20. We wnętrzu widoczny jest klasycystyczny ołtarz pochodzący z I połowy XIX w., niestety zachowany w złym stanie. Do niedawna był on ozdobiony dodatkowo przez oleodruk z II połowy XIX w. przedstawiający Chrystusa, który aktualnie oddany jest do konserwacji. W ścianach kaplicy znajdują się epitafia, z których na uwagę zasługuje szczególnie wykonane z białego marmuru epitafium syna generała wojsk polskich, Jana Tomickiego. Autorem tego dzieła jest bowiem Bolesław Syrewicz, wspaniały rzeźbiarz, twórca wielu medalionów i nagrobków na warszawskich Powązkach.

- Prawosławna kaplica grobowa wzniesiona około 1914 roku. Jest ona jedną z nielicznych pozostałości po kwaterze dla prawosławnych, która uległa zniszczeniu w latach sześćdziesiątych XX wieku.

Obiekt jest murowany z cegły, zwieńczony pięcioma wieżyczkami z cebulastymi hełmami.

- Nagrobek ewangelicki Bogumiła i Julii Weichert będący również jednym z nielicznych reliktów po kwaterze z grobami ewangelickimi. Widnieje na nim cytat z tłumaczenia protestanckiego Pisma Świętego, nazywanego Biblią Gdańską : „Jam jest zmartwychwstanie i żywot; kto we mnie wierzy, choćby też umarł, żyć będzie”.

- Najstarszym nagrobkiem jest należący do Józefa Uszyńskiego, oficera Korpusu Inżynierów Byłych Wojsk Polskich i właściciela majątku ziemskiego Gawłów. Jest on zwieńczony klasycystycznym tympanonem z płaskorzeźbionym wyobrażeniem antycznego hełmu. Zabytkowy pomnik nie jest obecnie w zbyt dobrym stanie. 

Na sochaczewskiej nekropolii zachowało się do dziś wiele nagrobków w stylu klasycystycznym, eklektycznym i neogotyckim. Głównym materiałem wykorzystywanym do budowy pomników był szary piaskowiec, jednak występują również grobowce wykonane z marmuru.

Na uwagę zasługują także nagrobki żeliwne, z których wymienić należy grób Konstancji z Filipowskich Szwerin, posiadający piękny ażurowy krzyż. Najczęściej spotykanymi wizerunkami w rzeźbie nagrobnej są Chrystus i anioły, jednakże przedstawiano również figury Matki Boskiej. Najbardziej interesująca znajduje się na grobie Aleksandra Bielawskiego zmarłego w 1877 roku.

ZABYTKI OKOLIC

W okolicach Sochaczewa licznie występują jeszcze zabytki znane daleko poza jego granicami administracyjnymi powiatu sochaczewskiego. Są to zarówno dwory, czyli parterowe, wiejskie siedziby właściciela ziemskiego. Jak również pałace czyli budowle o charakterze wielokondygnacyjnej rezydencji. Na terenie powiatu występują obiekty powstałe w XVIII i XIX stuleciu, ale także pochodzące z XX wieku, przykładem jest dwór w Kuznocinie, urzekający swoim zachwycającym wyglądem. Wraz z upływem czasu wygląd siedzib ziemiańskich zdecydowanie się zmieniał. Obiekt w Strzyżewie powstały około 1780 roku jest przedstawicielem dworskiej architektury XVIII-wiecznej. Na przełomie XVIII i XIX wieku zbudowano dwór w Chodakowie, obecnie w Sochaczewie. Najwięcej obiektów pochodzi z XIX stulecia, do tej grupy należą między innymi dwory w Brochowie, Czerwonce, Gradowie, Tułowicach czy Złotej. Kompleksy folwarczne wraz z zabudowaniami mieszkalnymi świadczą o pozycji majątkowej rodzin, które gospodarowały tymi dobrami. Do najbardziej znanych i zamożnych rodzin zaliczano: Lasockich posiadających Strzyżew, Żuków, Tułowice i Brochów; Łuszczewskich, w rękach, których znajdowały się Skotniki i Strugi; Karnkowskich z Paskami, czy Olechowskich władających Tułowicami. Kolejną dosyć szeroką grupę stanowią skromne dwory, świadczące o ubóstwie szlachty Ziemi Sochaczewskiej. Jej teren był typowym dla wsi mazowieckiej, wsi będących w posiadaniu szlachciców, którzy wznosili nieduże siedziby ziemiańskie.

Zakładanie nowych majątków było następstwem wielu czynników. Najważniejszym punktem tych kompleksów najczęściej stawał się właśnie dwór. Ale było to nie tylko mieszkanie właściciela i jego rodziny, lecz cały kompleks obejmujący zabudowania gospodarcze, park przydworski, oficyny, młyny czy browary. Nie należy również zapomnieć, że wszystkie te dworki i pałace były domami rodzinnymi, do których powracano po trudach pracy. To z tymi obiektami łączyły się najpiękniejsze wspomnienia, które w następstwie przyczyniały się do wstawiania w pałacowych elewacjach cytatu z Horacego „Spośród wszystkich, ten zakątek ziemi uśmiecha się do mnie najbardziej”.

Siedziby szlacheckie bardzo ważną funkcję pełniły także w czasie różnych wydarzeń historycznych, podczas powstań narodowych i zmagań wojennych. Traktowane były jak bastiony patriotyzmu, stanowiły wzory polskości. To właśnie w dworach przechowywano skarbnice pamiątek narodowych czy dzieł sztuki, kultywowano obyczaje i tradycje polskie, wychowywano młodzież w duchu miłości do ojczystego kraju, do własnej kultury narodowej. Również w ich murach organizowane były punkty wydawania żywności powstańcom, bazy opatrunkowe, kwatery sztabów i dowódców wojsk. Bardzo często dworki stanowiły tez swego rodzaju azyl dla uciekinierów, wypędzonych, ludności folwarcznej i mieszkańców wsi.

Przeszłość, w której budowano dworki i pałace powoli zaciera się w pamięci ludzi. Z tych licznych niegdyś obiektów do dnia dzisiejszego niewiele przetrwało. W rzeczywistości po 1945 roku nie były to budowle kultowe, nie były nikomu potrzebne. Bywało, że lokowano w nich szkoły podstawowe, świetlice czy też kluby, często jednak tylko przez kilka lat powojennych. Opustoszałe lub przypadkowo użytkowane, nie konserwowane, a dodatkowo niszczone przez miejscową ludność-stopniowo popadały w ruinę. Akcja wywłaszczania właścicieli ziemskich spowodowała ogromne straty, bezpowrotnie utracone zostały wartości kulturowe i materialne.

Na terenie powiatu sochaczewskiego niestety wyraźnie widać, że wraz z upływam czasu jego bogactwo historyczne maleje, a stan obiektów wciąż ulega pogorszeniu. Dopiero od niedawna wśród ludzi zamożnych, wytworzyła się moda na nabywanie majątków, remontowanie ich i przywracanie im dawnej świetności. Głównie dzięki temu zobaczyć możemy starannie odnowione i pięknie utrzymane przez gospodarzy dwory w Tułowiach, Paskach Nowych czy Kuznocinie, ale niestety także zrujnowane przez poprzednich użytkowników i grożące całkowitym zawaleniem jak dwór w Strzyżewie.

Wśród obiektów zabytkowych występują dwory i pałace o nierównej wartości. Obok budowli wzniesionych przez znanych architektów znajdują się dworki skromniejsze i zniszczone, zasługujące jednak na wybawienie ich od zapomnienia. Niewątpliwie jednak wszystkie te obiekty stanowią bogactwo historyczne okolic Sochaczewa, a dodatkowo są prawdziwą ozdobą krajobrazu. Wkomponowane w otaczającą je zieleń parków przydworskich, niejako wrosły w tradycję i historię polską. Należy jednak pamiętać, że jeszcze kilka lat i te opuszczone siedziby szlacheckie, ostatnie pozostałości kultury ziemiańskiej, zetrze bezlitosny czas.

• Dworek w Kuznocinie

Położenie :obiekt ulokowany jest na zachodnim brzegu Bzury, około 2 kilometrów od Sochaczewa.

 W miejscu istniejącego dziś budynku stał niegdyś niewielkich rozmiarów, parterowy dworek. Od frontu posiadał on drewniany ganek, zdobiony drewnianą dekoracją stworzoną przez dziewiętnastowiecznych rzeźbiarzy. Jednak w czasie II wojny światowej został on zniszczony.

W początkach XX stulecia majątek stanowił własność Towarzystwa Akcyjnego Cukrowni Hermanów. W 1908 roku podczas licytacji przeszedł w posiadanie Wincentego Smoleńskiego herbu Zagłoba. Był on osobą znaną i szanowaną w kręgach szlacheckich i prawniczych. Przez długi czas sprawował funkcję sędziego pokoju w Sochaczewie. Zasłużył się również ratowaniem tutejszych zabytków archeologicznych.

Następnie dobra wraz z posiadłością odziedziczyła jego córka Halina wraz z mężem Karolem Woyzbunem. Człowiek ten był jednym z odkrywców polskiej elektrotechniki. Założył w Warszawie fabrykę "Cyrkon", która wytworzyła pierwsze w Polsce żarówki.

Dwór istniejący do dziś zbudowany został dopiero w 1923 roku, a głównym pomysłodawcą obecnej bryły budynku był właśnie Karol Woyzbun, ówczesny właściciel obiektu. Zaś autorem planu - architekt Franciszek Morawski.

W czasie II wojny światowej zabudowania dworskie służyły nie tylko rodzinie właściciela ale i ofiarom wojny z Warszawy. Jedną z nich była wnuczka ostatnich posiadaczy, Hanna z Woyzbunów Jankowska, której udało się uciec z przejściowego obozu w Pruszkowie. Łączniczka i sanitariuszka z Powstania Warszawskiego, żołnierz Armii Krajowej, uhonorowana Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami.

W końcu lat czterdziestych budynek został odkupiony przez dawnego ogrodnika Woyzbunów-Franciszka Majorka. Od 1974 roku kolejną posiadaczką została Barbara Łempicka, to dzięki jej staraniom dwór odrestaurowano i zmodernizowano. Ostatecznie przeszedł on na własność Jana Polachowskiego, który dba o obiekt, nieustannie wprowadzając nowe ulepszenia.

Dworek jest znakomitym przykładem tzw. "stylu dworkowego", stanowiącego syntezę form klasycystycznych i barokowych. Był on rozpowszechniony w architekturze polskiej na przełomie XIX i XX stulecia.

Budynek jest murowany z cegły, na podmurówce z kamienia polnego. Został wzniesiony na planie prostokąta z częściowo wtopionymi w bryłę ośmiobocznymi alkierzami na narożach od frontu. Pomiędzy nimi znajduje się portyk wspierany przez sześć symetrycznie rozstawionych kolumn. Poprzedzają go wachlarzowe schody, prowadzące do głównego wejścia. Elewacja frontowa jest pięcioosiowa w części środkowej, w częściach trójbocznych posiada po trzy okna. Niewątpliwie uwagę przykuwa dekoracyjny szczyt znajdujący się nad wejściem do dworku. Posiada on fantazyjne, stylizowane formy dekoracyjne.

W elewacji ogrodowej widoczny jest półkolisty, zamknięty trójbocznie i piętrowy ryzalit. Znajduje się on w części środkowej ściany, nieco wysunięty poza jej lico, a dodatkowo poprzedzony tarasem. W drugiej kondygnacji przepruty został oknami zamkniętymi półkoliście.

Układ wnętrz jest symetryczny, z sienią i salonem na osi, do których przylegają inne pomieszczenia. Przy jednej z elewacji bocznych znajduje się przybudówka, w której mieści się kuchnia. Jest ona połączona poprzez kredens z jadalnią. Budynek kryty jest dachem mansardowym, zaś części wystające dachem trzykrotnie łamanym, zakończonym spiczastym szczytem. W obrębie strychu znajdują się pomieszczenia mieszkalne.

Obiekt z całą pewnością jest jedną z najpiękniejszych siedzib ziemiańskich na terenie powiatu sochaczewskiego.

• Pałac w Rybnie

Położenie : Pałac znajduje się na wzniesieniu, nad stawem, który połączony jest z ciekiem wodnym przepływającym przez park. 

Zbudowany został na początku XIX wieku dla Łączyńskich, którzy gospodarowali majątkiem od połowy XVIII stulecia. Dziedzicem był wówczas Antoni Łączyński, który przekazał następnie Rybno nieznanej bliżej Łączyńskiej. Kolejno wieś odziedziczył syn Cyprian Zabłocki i zarządzał majątkiem od dnia swojego ślubu z Matyldą de Proft. W 1830 roku sfinalizowano prace budowlane obiektu. Na cmentarzu w Rybnie zobaczyć można ich grobowiec, który jest w dość dobrym stanie.

Ciekawostką jest, iż z tą małą miejscowością kojarzony jest właśnie owy Zabłocki, znany z nieudanych interesów na mydle, 'wyszedł jak Zabłocki na mydle' chyba każdy słyszał kiedyś to popularne powiedzenie. Rodzina Zabłockich przyczyniła się znacznie do rozwoju Rybna. W czasie ich gospodarowania wybudowano murowany pałac, a także zabudowania gospodarcze, gorzelnie, destylarnie wódek, fabrykę octu.

Kolejnym właścicielem majątku został Karol Zabłocki, syn Cypriana i Matyldy. Dwór był gruntownie odrestaurowany przed 1859 rokiem z okazji ślubu Karola z Marią z Kaczorowskich. Przed tą uroczystością zasadzono jeszcze trzy rzędy kasztanowców, jeden z nich, do dziś dość czytelną aleją, wyznacza drogę dojazdową do tutejszego kościoła. Jest ona swego rodzaju dumą miejscowości, pomnikiem przyrody i historii. Niezwykle urokliwa w porze kwitnienia drzew, a jednocześnie przypominająca układ przestrzenny dawnej wsi dworskiej, w którym walory estetyczne były doceniane.

Masywny budynek opierał się skutecznie wielu wydarzeniom. W 1939 roku w jego podziemiach ukryli się dziedzice i ludność folwarczna. Planowali ucieczkę, jednak dzień przed wielką bitwą nad Bzurą, w Rybnie zatrzymał się por. Dezydery Chłapowski, prawnuk generała imiennika z czasów Powstania Listopadowego. Był on dowódcą 55 pułku piechoty, który wchodził w skład Armii Poznań. Po obejrzeniu dworskich piwnic, doradził on pozostanie w budynku, uznał że uda się przetrwać tu atak niemiecki. Rybnowski pałac był również miejscem schronienia dla uciekinierów z Wielkopolski, po Powstaniu Warszawskim azyl znalazło tu kilkadziesiąt osób z Warszawy. W obiekcie kwaterowały sztaby: niemiecki, sowiecki, stacjonowali tu oficerowie Armii Czerwonej.

Jak większość dworów i pałaców, tak też obiekt w Rybnie był istną skarbnicą dzieł sztuki i innych cennych materiałów. W jednym z pokoi przechowywano bibliotekę, którą gromadzili już Cyprian Zabłocki i jego szwagier Baltazar Dannenberg. 

Niestety po 1945 roku zbiory te zostały zdewastowane. Budynek dworu opustoszał i został rozgrabiony. Kolejno zmieniali się jego właściciele, ale żaden z nich nie miał środków finansowych, bądź też motywacji do zatrzymania tej dewastacji. Trwała ona jeszcze do połowy 60-tych lat, wówczas ruinę przejęło Państwowe Muzeum Archeologiczne. Obecnie pałac stanowi Ośrodek Magazynowo-Studyjny. Pełni on przede wszystkim funkcję składnicy ogromnych zbiorów zabytków i domu pracy twórczej dla archeologów. Obecna bryła pałacu jest niestety odwzorowaniem wcześniejszego wzniesionego około 1830 roku.

Budynek w stylu klasycystycznym, murowany i podpiwniczony. Wzniesiony na planie prostokąta, siedmioosiowy, posiada dwie kondygnacje. Od strony północno-wschodniej, w elewacji frontowej znajduje się portyk toskański wsparty na 4 kolumnach i podtrzymujący taras z balustradą o narożnych murowanych słupkach. Nad głównym gzymsem wyróżnia się attyka pełna, rozczłonkowana boniowanymi pilastrami. Ściany portyku również ozdobione zostały boniowaniem. 

Elewację południowo-wschodnią (tj. ogrodową) urozmaicają dwa wydatne, skrajne ryzality. Zwieńczone zostały trójkątnymi szczytami, w których umieszczono okrągłe okna poddasza. Od ścian oddziela ja gzyms główny. Obiekt przykrywa dach czterospadowy, zaś skrzydła boczne dwuspadowy.

Układ pomieszczeń dwutraktowy, z salonem i sienią na osi, przekształcony w trakcie użytkowania przez Muzeum Archeologiczne.
Budynek pałacowy otoczony parkiem krajobrazowym, ze sztucznym stawem i szpalerami grabowymi. Zachował się on w bardzo dobrym stanie i doczekał rewaloryzacji ze strony obecnych gospodarzy.

• Pałac w Piasecznicy

Położenie : wieś położona jest około 10 km na południowy-wschód od Sochaczewa. Obiekt znajduje się na terenie gospodarstwa agroturystycznego "Korysiówka", w otoczeniu zabytkowego parku z II połowy XIX wieku zajmującego obszar 5 hektarów. W okolicy wyróżnia się piękne starodrzewie, a dodatkowo teren urozmaicają dwa duże stawy.

Budynek przypuszczalnie wybudowany został na miejscu stojącego tu wcześniej drewnianego dworu w II połowie XIX stulecia zgodnie z projektem Władysława Karola Rittendorfa. Był to znany, warszawski architekt, który  w latach 1857, 1858 i 1859 organizował iluminacje Warszawskich Łazienek, podczas zjazdów władców państw zaborczych.

Pierwszymi właścicielami majątku ziemskiego była rodzina Kalinowskich, która odsprzedała posiadłość Tomaszowi Burskiemu herbu Jasieńczyk, żonatemu z Antoniną ze Smoczyńskich. Kolejnym dziedzicem został Żelisław Burski, który gospodarował majątkiem do 1874 roku. Od 1891 w piasecznickim pałacyku mieszkał Juliusz Herman. Następnie właściciele obiektu zmieniali się bardzo często, budynek kolejno przechodził w posiadanie : Stanisława Jabłońskiego, Edwarda Pogoreckiego, Macieja Dmochowskiego i Stefana Watraszewskiego. W okresie dwudziestolecia międzywojennego obiekt stanowił własność Stanisława Dobrowolskiego. Od 1947 roku przeszedł w posiadanie rodziny Korysiów, których potomkowie władają posiadłością do dziś. Obecnie budynek nie jest zamieszkany, a w skutek dość dużych uszkodzeń, niestety nie zachował zbyt wiele z dawnego uroku.

Jest to neorenesansowa budowla wzniesiona z cegły, na planie prostokąta, pięcioosiowa. Od strony wschodniej przylega do niej, prostokątna dobudówka, posiadająca charakter architektoniczny analogiczny do fragmentu głównego pałacu, pokryta dwuspadowym dachem. Przy zachodnim boku znajdowała się niegdyś wielka, piętrowa weranda wykonana  z drewna. W zwieńczeniu szczytu widoczna była data 1910. Niewątpliwie stanowiła ona fenomen tego obiektu, była jednym z niewielu zachowanych zabytków dworskiego budownictwa drewnianego na terenie powiatu. Najprawdopodobniej wykonano ją w tzw. "stylu zakopiańskim", który wprowadził do budownictwa Stanisław Witkiewicz. Motywy zdobnicze tej werandy, świadczące o wielkiej precyzji jej wykonawców, nadawały pałacykowi szczególny wygląd.

Niestety jak widać na załączonych przeze mnie fotografiach, nie zachowała się do dziś. O jej istnieniu świadczy jedynie pozostały po niej fundament oraz przykuwające wzrok drzwi prowadzące na zewnątrz, które znajdują się na piętrze.

Elewację frontową w centralnej części rozdziela nieznaczny, jednoosiowy ryzalit, zakończony trójkątnym frontonem. Tuż przed nim stoi drewniany ganek kryjący wejście do budynku. Wsparty jest on obecnie na murowanych, słupkach, lecz dawniej opierał się na czterech słupkach z laubzegową dekoracją. Były to koronkowe wzory wycinane cienką piłą z drewna.

W elewacji od strony ogrodowej, w środkowej osi wyróżnia się żeliwny balkon na wysokości pierwszego piętra.Naroża pałacyku ujęte zostały boniowanymi lizenami w parterze i lizenami płycinowymi w części piętrowej. Okna ozdobione zostały płaskimi opaskami oraz prostymi przyczółkami w części parterowej.Obiekt posiada dwutraktowy układ wnętrz i pokryty jest czterospadowym dachem.

W najbliższym otoczeniu zachowały się zabudowania gospodarcze z około 1900 roku oraz piwnica z 1890 roku.

• Pałac w Strugach

Położenie : Miejscowość znajduje się w odległości około 12 km na południowy - wschód od Sochaczewa. Ze wsi Skotniki prowadzi do niej dwustuletnia aleja kasztanowo-jesionowa.

Pałac wzniesiony został na miejscu wcześniejszego dworu rodziny Łuszczewskich w II połowie XIX wieku, dla ówczesnego właściciela dóbr, którym był Leopold Kronenberg, znany warszawski bankier.

Łuszczewscy herbu Korczak byli jedną z najbogatszych rodzin Ziemi Sochaczewskiej na przełomie XVII i XVIII stulecia. Do ich majątku zaliczane były m.in. Strugi, Jeżówka, Skotniki, Pawłowice, Kawęczyn, Łuszczew, Mikołajew i Leszno. Niestety już do I połowy XIX wieku większość dóbr ziemskich została utracona, a w posiadaniu Łuszczewskich pozostały jedynie Strugi, Jeżówka i Mikołajew.

Warto wspomnieć kilku wybitnych przedstawicieli tej rodziny, pierwszym z nich jest Stanisław Łuszczewski będący sekretarzem na dworach Zygmunta I Starego i Zygmunta II Augusta. Kolejnymi są Walerian Łuszczewski pełniący funkcję kasztelana sochaczewskiego oraz jego żona Anna z Nieborowskich, która była fundatorem kościoła i klasztoru Dominikanek w Sochaczewie. Godnym uwagi jest również Paweł Łuszczewski, poseł na Sejm Czteroletni, sekretarz króla Stanisława Augusta oraz członek Stronnictwa Patriotycznego. Był on jednym z wolnomularzy, związanych z lożą Świątynia Izis, wraz z innymi masonami walczył o uchwalenie Konstytucji 3 Maja. W 1789 roku sprawował funkcję sekretarza Wielkiego Wschodu Narodowego. To właśnie między innymi jego działania odegrały istotną rolę we wpajaniu nowatorskiej ideologii Oświecenia. Po III rozbiorze Polski Łuszczewski przechowywał w Strugach archiwalia wolnomularskie, a w wolnych chwilach zajmował się pisaniem i lekturą. Jego dorobek umożliwił mu uczestnictwo w Warszawskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk.

W 1878 roku posiadłość odziedziczył Leopold Julian Kronenberg i zamieszkiwał w Strugach do śmierci swojej żony w 1892 roku. Następnie odsprzedał majątek rodzinie Glezmerów. Na wspomnienie zasługuje jeden z jej członków - Stanisław Glezmer. Interesowała bowiem go sztuka japońska i kultura Dalekiego Wschodu, po podróży odbytej do tego kraju inżynier polecił dobudować do rezydencji w Strugach tzw. "Pawilon Japoński". Jego budowę zaczęto w 1910 roku według projektu wybitnych znawców architektury japońskiej i chińskiej, zaś ukończono w trzy lata później.

W jego wnętrzach umieszczone zostały cenne zbiory wytworów sztuki Dalekiego Wschodu. Wśród nich były ryciny i obrazy mistrzów sztuki japońskiej, wyroby z porcelany, kości słoniowej, srebra, monety oraz meble cedrowe. Ale także bogata biblioteka, do której zaliczały się książki, informatory, mapy, karty z podróży i albumy.

Warto zauważyć, że Strugi były pierwszym muzeum gromadzącym tego rodzaju eksponaty w Polsce, oraz bez wątpienia pierwszą taką jednostką na terenie Ziemi Sochaczewskiej.

Strugi zostały opisane przez Henryka Sienkiewicza w "Potopie". To właśnie w tym niepospolitym pałacu Andrzej Kmicic wysłuchał od Oleńki Łuszczewskiej przepowiedni Św. Brygidy. Bohater bronił również dziedzica Łuszczewskiego, który gospodarował majątkiem na przełomie XVIII i XIX wieku. Pisarz często bywał w miejscowym majątku oraz w sąsiadujących Bielicach, może z tego powodu zdecydował się zapisać Strugi w swoi ponadczasowym utworze.

Ostatnim właścicielem dóbr ziemskich był Grzybowski. Po II wojnie światowej posiadłość przejęło Państwowe Gospodarstwo Rolne, a jej wnętrza przekształcono na mieszkania pracownicze.  Jeszcze trzy lata temu obiekt był zamieszkany, obecnie pałac nie jest użytkowany, aktualny właściciel wystawił go na sprzedaż.

Jest to budowla wzniesiona w stylu neorenesansowym, murowana i otynkowana. Założona została na wydłużonym rzucie, o nieregularnej, urozmaiconej bryle. Obiekt w części piętrowy, w części parterowy, przykrywa dwuspadowy dach o szerokich okapach. Dobudowany później pawilon również jest murowany z cegły i otynkowany.

Jego zewnętrzną wyjątkowość stanowią od strony frontowej : brama "Torri", symbolizująca w Japonii "Tędy droga do Świątyni" oraz stylowy krużganek zapraszający do środka pawilonu. Zobaczyć możemy malutkie i finezyjne japońskie ogródki oraz zewnętrzne, kręcone schody ujęte w kratkowane, przezroczyste ścianki. Dodatkowym elementem zdobniczym ścian są charakterystyczne płaskorzeźby, jak ta przedstawiająca smoka, ale także wyszukane witraże z motywami japońskimi.

• Pałac w Teresinie

Położenie geograficzne : Budynek znajduje się w odległości około 20 km na południowy-wschód od Sochaczewa, w otoczeniu rozległego i pięknego parku krajobrazowego.

Majątek od lat trzydziestych XIX wieku był w posiadaniu rodziny Epsteinów. Jednym z jej najwybitniejszych przedstawicieli był Jakub Epstein, będący członkiem loży masońskiej. Jego syn Herman najprawdopodobniej w 1848 roku zlecił budowę pierwszego pałacu, który stał w miejscu dzisiejszej eklektycznej posiadłości powstałej na przełomie XIX i XX wieku. Nie wiadomo jak wyglądała owa budowla, do dziś przetrwała tylko dobudowana w trzeciej ćwierci XIX stulecia oficyna.

Następnym właścicielem po śmierci swojego ojca stał się Mieczysław Epstein. Był on w Królestwie Polskim kolejnym wybitnym przemysłowcem. To według jego zamysłu, zburzono stary pałac i na tym samym miejscu zbudowano nowy obiekt.  Znakomity architekt François Arveuf był głównym projektantem budowli, którą ukończono w 1902 roku.

Siedem lat później cały majątek został zakupiony przez księcia Władysława Druckiego-Lubeckiego, który gospodarował dobrami do 1913 roku. Wówczas na terenie teresińskiego parku popełniona została zbrodnia, której ofiarą padł książę Władysław.

Na mocy testamentu posiadłość przeszła w ręce jego syna – Jana, który niedługo przed wybuchem II wojny światowej odsprzedał ją okolicznemu magnatowi.

Bezpośrednio przed sprzedażą wyłączył z majątku część gruntu i podarował zakonowi franciszkanów. W miejscu tym znajduje się dziś Sanktuarium Niepokalanowskie, którego przełożonym był Św. Maksymilian Kolbe.

Jest to piętrowa, murowana z cegły i otynkowana rezydencja wzniesiona w stylu neobarokowym, na narożach ujęta boniowaniem. Bryła budynku jest nieregularna, założona na planie wydłużonego prostokąta.

Głównym akcentem w zwróconej na zachód elewacji frontowej jest wysunięty nieco poza jej lico, ryzalit środkowy. Dodatkowo poprzedzony portykiem wspartym na czterech kolumnach, które podtrzymują taras znajdujący się na pierwszym piętrze. Podobnie ukształtowana jest elewacja od strony wschodniej.

Niezwykle interesująco wygląda elewacja południowa obiektu. Posiada ona pośrodku dwie kwadratowe, czterokondygnacyjne wieże nakryte neobarokowymi hełmami. Pomiędzy nimi umieszczony został wystający półowalnie do przodu portyk podtrzymujący balkon na pierwszym piętrze. Tarasy wkomponowano również pomiędzy wieże, a naroża budowli.

Wszystkie elewacje wzbogaca wystrój sztukatorski w typie stylizowanych kartuszy i kwiatowo-owocowych girland. Ponadto jest jeszcze jeden element wystroju plastycznego – dwa pełnoplastycznie rzeźbione, kamienne lwy spoczywające na uskokowej ściance schodów wejściowych.

Ciekawa pod względem architektonicznym jest także elewacja północna. Elementem zdecydowanie wyróżniającym się w niej jest przybudówka nakryta kopułą. Łączy się ona z krytą galerią na arkadach, która prowadzi do wspomnianej wcześniej oficyny. Jest to budowla parterowa, posiadająca wysokie poddasze, wzniesiona na rzucie prostokąta i ozdobiona ryzalitem. Po ukończeniu budowy obecnej rezydencji, oficynę przeznaczono na kuchnię.

Wnętrza zostały gruntownie przekształcone w czasie licznych remontów. Centralnym pomieszczeniem jest sala balowa ciągnąca się przez dwie kondygnacje i ozdobiona drewnianą boazerią, w którą wkomponowany jest wielki kominek. Na uwagę zasługuje także stiukowy fryz, przedstawiający amorki, ozdabiający salę z lewej strony hallu, będącej niegdyś pałacową oranżerią. Jego autorem jest modny w XIX wieku rzeźbiarz warszawski, Stanisław Lewandowski.

Pałac pokrywa dekoracyjny mansardowy dach, urozmaicony poprzez okrągłe lukarny, umieszczone w ościeżnicach. Pośrodku dachu znajduje się belweder z balustradą attykową.

Wokół obiektu rozciąga się malowniczy park krajobrazowy. Występuje tu wiele gatunków liściastych i iglastych drzew, z których kilka zaliczanych jest do starodrzewu.

Reasumując pałac w Teresinie należy do najciekawszych zabytków architektury rezydencjonalnej końca XIX stulecia. Bryła oraz forma były całkowicie obce polskiej tradycji budowlanej, a jednocześnie cieszyły się wielkim uznaniem. Uważano je za swoisty symbol Francji, która dla ówczesnej rzeczywistości była synonimem luksusu i elegancji.

• Dwór w Złotej

Położenie geograficzne : Miejscowość znajduje się w odległości w gminie Rybno, około 15 km południowy-zachód od Sochaczewa. Dwór usytuowany jest na osi drogi okolonej zabytkową aleją.

Obiekt wzniesiony został najprawdopodobniej w trzeciej ćwierci XIX stulecia około 1880 roku dla gospodarującego majątkiem Władysława Bolechowskiego. W 1926 roku budynek dworski był poddany przebudowie. Następnie w 1928 roku posiadłość objął Henryk Bolechowski po śmierci swojego ojca i zamieszkiwał w Złotej do II wojny światowej.

W okresie międzywojennym mieścił się w nim niemiecki szpital wojskowy, zaś
w późniejszym czasie był siedzibą szkoły podstawowej.

Obecnie budynek stanowi własność prywatną i poddany jest mozolnemu remontowi i odbudowie.

Budynek wzniesiony został w stylu eklektycznym, posiada cechy neorenesansowe i neoklasycystyczne. Jest to murowany i otynkowany dwór, którego naroża zdobią boniowane pilastry.

W elewacji frontowej wyróżnia się piętrowy ryzalit wejściowy wsparty na dwóch kolumnach toskańskich i dwóch pilastrach w tym samym porządku. Główne wejście do budynku przykrywa portyk wgłębny, który zwieńczony został tympanonem z okrągłym medalionem. Ponad portykiem znajduje się balkon z metalową balustradą.

W elewacji ogrodowej, na przedłożeniu ryzalitu występuje taras. Był on niegdyś obudowany drewnianą, ażurową werandą, o czym świadczyć mogą chociażby ślady na murze budynku. Z prawej i lewej strony ryzalitów znajdują się po trzy otwory okienne, otoczone profilowanymi obramieniami.

Całość pokryta jest czterospadowym i dwuspadowym dachem. Około 1900 roku do lewej strony dobudowano oficynę, która połączona jest z obiektem parterowym łącznikiem. W elewacji południowej jest boczne wejście do budynku, poprzedzone tarasem.

Zachował się dwutraktowy układ wnętrz z obszernym hallem i salonem na osi. Pomieszczenia po prawej stronie były bardziej oficjalne m.in. gabinet właściciela dworu, z lewej zaś bardziej osobiste, mieściły się tu sypialnia, pokoje dziecinne i jadalnia.

Wokół budynku dworskiego rozciąga się zaniedbany park z połowy XIX wieku z obszerną polaną i nieregularnym stawem. Częściowo zachowały się aleje grabowe, rosnące wzdłuż wschodniej i południowej granicy. Zniknęły niestety szpalery róż oraz roślinność gazonu, niegdyś ozdabiające najbliższa otoczenie dworu.

• Dwór w Skotnikach

Położenie geograficzne : Niewielka wieś znajduje się w gminie Teresin, około 9 km na południowy-wschód od Sochaczewa nad rzeką Pisią, która dopływa do Bzury.

Dwór zbudowany został w 1862 roku według koncepcji znakomitego, warszawskiego architekta Józefa Borettiego. W miejscu tym stał najprawdopodobniej wcześniejszy dwór rodziny Łuszczewskich, która władała majątkiem do 1820 roku. Była to wówczas jedna z najzamożniejszych rodzin szlacheckich Ziemi Sochaczewskiej.

Kolejnym dziedzicem dóbr został Franciszek Czarnowski, generał brygady w polskiej armii. Często gościł on u siebie właściciela Czerwonki – generała Stanisława Rychłowskiego.

Pod koniec XIX stulecia dobrami gospodarował Hannibal Roztropowicz herbu Bogoria, był on prawdopodobnie pomysłodawcą przebudowy obiektu w stylu eklektycznym według projektu Apoloniusza Pawła Nieniewskiego.

W 1907 roku folwark odkupiony został przez Zygmunta Henryka Brudzińskiego, będącego prezesem Izby Rolniczej Warszawskiej. Ostatnią panią na włościach była Wanda Katarzyna z Brudzińskich, córka Zygmunta. Po 1945 roku na terenie majątku założono Państwowe Gospodarstwo Rolne, a budynek dworski przekształcono na mieszkania pracownicze. Obecnie znajduje się w posiadaniu prywatnego właściciela.

Obiekt murowany i otynkowany w stylu neorenesansowym, przypomina swoim wyglądem nieregularną willę włoską. Złożony jest on ze starszej części parterowej, wzniesionej na rzucie prostokąta oraz piętrowej części zbudowanej na planie litery „L”.

Piętrową część fasady frontowej poprzedza czterokolumnowy portyk toskański, podtrzymujący taras na pierwszym piętrze. Dodatkowo bryłę obiektu urozmaica czworoboczna, trzykondygnacyjna wieża znajdująca się w północno-zachodnim narożniku. Posiada ona ścięte naroża i mieści klatkę schodową.

Od strony południowej w elewacji ogrodowej wyróżnia się półkolisty, parterowy ryzalit, poprzedzony tarasem, nad którym widać balkon. Obiekt pokryty jest dachami dwuspadowymi i czterospadowymi, tylko piętrową wieżę pokrywa dach płaski.

Pierwotny dwutraktowy układ wnętrz został przekształcony w trakcie powojennych przebudów. W chwili obecnej dworek zatraca swój urok i powoli niszczeje, znajduje się w bardzo złym stanie. Okna wybite przez miejscową ludność zastąpiono deskami, zaś taras ogrodowy został zdewastowany.

Dookoła zachowały się relikty zaniedbanego już niestety parku krajobrazowego.

• Dwór w Gradowie

Położenie geograficzne : Dwór znajduje się na prawym brzegu rzeki Suchej będącej dopływem Bzury, w odległości około 10 kilometrów od Sochaczewa, w gminie Nowa Sucha.

Obiekt wzniesiony został w 1880 roku dla Bolesława Zielińskiego, będącego ówczesnym właścicielem dóbr. W latach międzywojennych majątkiem gospodarował późniejszy profesor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego – Ryszard Manteuffel – Szoege. Do 1945 roku posiadłość należała do rodziny Zielińskich.

Obecnie użytkuje ją Polski Związek Łowiecki, swoją siedzibę ma tutaj Ośrodek Hodowli Zwierzyny.

W niedużej odległości od dworu znajduje się pomnik na którym widnieje wizerunek profesora Manteuffla oraz tablica pamiątkowa „Tutaj żył i pracował w latach 1929-1933 Ryszard Manteuffel – Szoege profesor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, Przyjaciele Wychowankowie, Studenci”.

Siedziba ziemiańska wybudowana została w stylu neorenesansowym. Jest to budynek z cegły, otynkowany i w całości podpiwniczony. Parterowy, posiadający mieszkalne poddasze.

Dwór założony został na rzucie zbliżonym do prostokąta, jego bryła zaś jest nieregularna, silnie rozczłonkowana ryzalitami wyższymi i niższymi. Zwieńczenie ryzalitu południowego i wystawki nad balkonem jest trójkątne, a dodatkowo profilowane opaskami z uskokami w narożach. Podobnie jest w przypadku ryzalitu północnego, trójkątny szczyt z profilowaną opaską posiada nadstawkę w której widnieje data 1880, sugerująca nam rok wybudowania obiektu. Podziały pionowe stanowią także pilastry obejmujące naroża ryzalitu północnego oraz wydatny pilaster ze sterczyną w południowo-zachodnim narożniku dworu.

Wejście główne, z niewielkimi oknami po bokach poprzedzone jest portykiem, wspartym na czworobocznych filarach skrajnych, zdobionych boniowaniem i dwóch kolumnach toskańskich. Podtrzymuje on taras z balustradą z kształtnych tralek. Niewielka część elewacji, przy wejściu głównym ozdobiona jest pasowo boniowaniem.

Większość otworów okiennych parteru ujęta została w formowane opaski z uskokowym parapetem i nadprożami. Otwory balkonowe natomiast, umieszczone są w płytkich niszach. Podziały poziome elewacji zaakcentowane są niskim cokołem odpowiadającym okienkom piwnicznym oraz profilowanym gzymsem wieńczącym.

Niezwykle ciekawa jest również elewacja północna, poprzedzona dostawionymi elementami o różnej wysokości. W częściowo zasłoniętym ryzalicie widoczne są dwa otwory okienne z profilowanymi archiwoltami oraz znajdujące się powyżej prostokątne okno w modelowanej opasce. Szczyt w ryzalicie posiada łagodne spływy w opaskach i kulę na osi. Podziały poziome i pionowe są analogiczne do elewacji frontowej.

Układ wnętrza dwutraktowy, w trakcie ogrodowym znajdują się sień i kaplica. Korpus główny pokryty został dwuspadowym dachem, wykonanym z blachy i urozmaiconym lukarnami.

Dwór usytuowany jest w otoczeniu parku krajobrazowego z I połowy XIX wieku. Przed budynkiem znajduje się owalny podjazd z klombem pośrodku, który obramowany jest niskim żywopłotem.

• Dwór w Tułowicach

Położenie geograficzne : Miejscowość znajduje się w odległości 14 km na północ od Sochaczewa w gminie Brochów. Obiekt położony na zachodnim krańcu Puszczy Kampinoskiej z Kampinoskim Parkiem Narodowym. Dobra rozciągają się pomiędzy terenami zalewowymi Bzury i Wisły. Przez wieś przepływa niewielki ciek wodny Łasica, będący naturalnym kanałem, który odprowadza wodę z terenów podmokłych znajdujących się pomiędzy południowym, a północnym pasem puszczy.

Dwór zbudowano około 1800 roku dla Franciszki Karnkowskiej, córki Adama Lasockiego, kasztelana sochaczewskiego. W 1822 roku dobra zakupił Konstanty Linowski, a w 1833 przeszły w ręce Orsettich. Następni właściciele zmieniali się w zawrotnym tempie, ale budynek dworski trwał nienaruszony.

W czasie I wojny światowej majątek znalazł się w bezpośrednim zasięgu działań zbrojnych, stacjonowały tu wojska rosyjskie. Wskutek długotrwałego utrzymywania się frontu na linii Bzury – miejscowość była pod ciągłym obstrzałem artylerii niemieckiej.

W okresie międzywojennym całe założenie dworskie zostało zdewastowane i opuszczone. Po ogłoszonej w 1945 roku reformie rolnej nastąpiło rozparcelowanie gruntów, a zabytkowy dwór zaadaptowano na mieszkania. W późniejszym czasie mieścił się w nim sklep i magazyny Gminnej Spółdzielni.

W 1980 roku ruinę dworu oraz pozostałości parku zakupił malarz Andrzej Zempliński, który odrestaurował budowlę i nadał jej dawny, historyczny wygląd.

Klasycystyczny dworek zbudowano z cegły, następnie otynkowano i ozdobiono boniowaniem. Wzniesiony został na planie prostokąta z trzyosiowym, piętrowym ryzalitem pośrodku, który ujęty jest w narożach dwiema parami pilastrów toskańskich. Dźwigają one proste belkowanie, zwieńczone trójkątnym frontonem.

Niezwykle ciekawa jest klasycystyczna dekoracja otaczająca główne wejście do budynku, nad którym bezpośrednio znajduje się półkolisty otwór okienny z opaską w tynku i kluczem. Po obu stronach widoczne są dwie prostokątne płyciny. Gzyms okalający ryzalit i fasadę frontową obiektu zdobiony jest motywem kostki. W cokołach poniżej okien parteru, znajdują się prostokątne okienka piwniczne.

Ryzalit od strony ogrodowej poprzedzony jest portykiem wspartym na czterech kolumnach z głowicami o formie toskańskiej. Dźwigają one belkowanie z trójkątnym tympanonem tak jak w ryzalicie północnym. Ściana w tle portyku została rozczłonkowana pilastrami toskańskimi oraz gzymsem kordonowym.

Układ pomieszczeń jest dwutraktowy z sienią od strony frontowej i salonem o zaokrąglonych narożach. Ściany pokoju urozmaicają dodatkowo pilastry jońskie na cokołach. Budynek pokrywa wysoki czterospadowy dach.

Dwór usytuowany jest pośród parku krajobrazowego o długości 450 metrów i szerokości od 125 do 200 m. Centralną osią jest aleja kasztanowo-klonowa, prowadząca od bramy wjazdowej do podjazdu przed dworem. Po stronie południowej znajdują się pozostałe partie parku z wkomponowanymi w otoczenie dwoma stawami.

• Dwór w Kątach

Położenie geograficzne : Dworek znajduje się na północny – zachód od Sochaczewa, w pobliżu drogi prowadzącej do Gąbina. Otoczony jest działkami budowlanymi.

Obiekt wzniesiono na początku XIX wieku dla Dionizego Kuczborskiego. Miejscowość stanowiła własność tej rodziny od 1710 roku. W latach 50-tych tegoż stulecia majątek był w posiadaniu Piotra Kuczborskiego i jego żony Weroniki z Mikorskich. W 1870 roku nabywcą dóbr został Ignacy Ożarowski wraz z Celestyną z Morskich. W XX stuleciu kolejno dworem gospodarowali Kozietulski i Skawiński.

Po wojnie w tym zabytkowym budynku ulokowano szkołę podstawową, a od roku 1992 swoją siedzibą miała w nim Biblioteka Publiczna. Obecnie pozostaje w posiadaniu osoby prywatnej.

Klasycystyczny budynek wzniesiony został na planie prostokąta, jest parterowy, a jego ściany pokryte są boniowaniem. Dziewięcioosiową bryłę urozmaica frontowy portyk wgłębny zwieńczony trójkątnym frontonem.

Od ogrodu zaś, w centralnej części elewacji uwagę zwraca, nieco wysunięty do przodu czterokolumnowy portyk, również zwieńczony trójkątnym szczytem.

Układ wnętrz, jak zwykle w dworach budowanych w tej epoce był dwutraktowy, sień i salon z wyjściem do ogrodu znajdowały się na osi. Niestety po wojnie uległ on przekształceniu, do dziś nie zachowało się nic z ich pierwotnego wystroju. Całość pokryta czterospadowym dachem. W pobliżu obiektu, w miejscu gdzie istniał kiedyś rozległy park krajobrazowy, występują okazy starych lip i jesionów. Dwór stracił zupełnie charakter siedziby ziemiańskiej. Pozostała tylko jego szlachetna architektura, odznaczająca się znakomitymi proporcjami.

• Dwór w Rokotowie

Położenie geograficzne : Wieś znajduje się w gminie Nowa Sucha w odległości około 5 km od Sochaczewa, w pobliżu rzeki Pisi. Założenie dworsko-parkowe położone jest we wschodniej części Rokotowa.

Obecny dwór wzniesiony został w pierwszej ćwierci XIX w. dla Józefa Netrebskiego herbu Lubicz i jego żony Antoniny z Cieciszewskich. Po 1842 roku posiadłość była własnością Węgierskich, następnie w 1848 roku gospodarzem stał się Jan Orłowski, który w 1860 roku odsprzedał obiekt Józefowi Naimskiemu. W 1886 roku rokotowski dworek nabył Eugeniusz Wiśniewski, zaś ostatnim właścicielem był Wincenty Koszkowski.

W 1944 roku przekształceniu uległa elewacja ogrodowa oraz wnętrza dworu. Po wojnie cały majątek przeszedł na Skarb Państwa, utworzono tu Państwowe Gospodarstwo Rolne. W budynku dworskim mieściła się szkoła podstawowa, którą później przeniesiono ze względu na zły stan techniczny budowli.

W I połowie XIX wieku wzniesiono również piętrową oficynę, która połączona jest z dworem od strony południowej arkadową galerią. Po II wojnie światowej w oficynie zamieszkali pracownicy tutejszego PGR-u.

Na początku lat osiemdziesiątych XX wieku rozpoczęto kapitalny remont obiektu, jednak nie dokończono go ze względu na złą kondycję finansową PGR-u. Obecnie właścicielem dworu jest Andrzej Brzozowski, który przeprowadza generalną restaurację klasycystycznej budowli.

Klasycystyczny dziewięcioosiowy dwór wzniesiony został na planie prostokąta, jest on parterowy z wysokim podpiwniczeniem. Fasada frontowa posiada trzyosiowy portyk wgłębny o dwóch kolumnach wewnątrz i dwóch pilastrach rzymsko-jońskich po bokach. Kolumnada zwieńczona została murkiem attykowym z niewielkim szczytem o wykroju zbliżonym do półkolistego, obwiedzionym profilowaną opaską, poniżej w attyce widoczna jest niewielka wykrojowa płycina. W głębi portyku, w środkowej osi znajduje się wejście główne do dworu z dwoma oknami po bokach, całość poprzedzona jest rozbudowanymi schodami.

Elewacja ogrodowa natomiast w części środkowej zaakcentowana została płytkim pseudoryzalitem, ograniczonym i rozczłonkowanym czterema uproszczonymi półkolumnami bez baz i głowic. W trakcie prac remontowych odtworzono schodkową attykę, która wieńczy ryzalit. Poprzedza go taras wsparty na trzech półkolistych arkadach, z których szersza środkowa wspiera się na okrągłych filarach, zaś na narożach występują filary czworokątne.

Wszystkie elewacje posiadają gzyms między kondygnacyjny w postaci listwy oraz profilowany gzyms wieńczący odtworzony w większości w trakcie prac remontowych.

Budynek posiada dwutraktowy układ wnętrz z korytarzem rozdzielającym trakty i sienią oraz salonem na osi. Pokryty jest czterospadowym dachem z lukarnami.

• Dwór w Paskach Nowych

Położenie geograficzne : Miejscowość znajduje się na wschód od Sochaczewa w gminie Teresin, obiekt zaś w otoczeniu zaniedbanych do niedawna pozostałości parku krajobrazowego z końca XIX stulecia.

Obiekt zbudowany został prawdopodobnie w 1880 roku dla Władysława Karnkowskiego. Jego rodzina gospodarowała dworem przez następne 65 lat. Po II wojnie światowej majątek został odebrany poprzednim właścicielom. Wkrótce w budynku dworskim ulokowano szkołę podstawową, która miała tutaj swoją siedzibę do 1988 roku. Obecnie stanowi własność prywatną.

Dworek posiada cechy klasycystyczne. Jest to budynek na planie wydłużonego prostokąta, murowany i otynkowany. W elewacji frontowej widoczne są dwa ryzality oraz piętrowy ryzalit środkowy. Został on zwieńczony trójkątnym szczytem. Poprzedza go dwukolumnowy portyk toskański, kryjący główne wejście do dworu, a dodatkowo podtrzymujący balkon na pierwszym piętrze.

Elewacja od strony ogrodowej również rozczłonkowana jest przez ryzalit, poprzedzony portykiem. Na wysokości pierwszej i drugiej kondygnacji znajdują się szerokie okna.

Układ wnętrz podobnie jak w innych obiektach, jest dwutraktowy, częściowo przebudowany w trakcie użytkowania przez kolejnych właścicieli. Budynek pokryty został dachem czterospadowym, natomiast piętrowy ryzalit dwuspadowym.

• Dwór w Ruszkach

Położenie geograficzne : Wieś znajduje się w gminie Młodzieszyn w odległości około 8 km od Sochaczewa, przy trasie prowadzącej z Warszawy do Płocka.

Dwór wzniesiony został w I połowie XIX wieku z polecenia ówczesnego dziedzica Ludwika Wężyk-Rudzkiego i jego żony Matyldy z Koelichenów von Rüstern. Od 1872 roku stanowił własność rodziny Suskich, od których w 1919 roku majątek zakupił Zygmunt Poraj-Grzybowski. Następnie został przekazany synowi Witoldowi, który był ostatnim właścicielem ziemskim i gospodarował dworem do 1945 roku. Wówczas to w wyniku wprowadzonej reformy rolnej rozparcelowano należący do niego majątek.

W czasie II wojny światowej tutejszy dwór zajęła 4 Dywizja Pancerna, w której straży przedniej znajdowała się jednostka SS – Leibstandarte „Adolf Hitler”. Niemcy nie stacjonowali tu jednak zbyt długo i obiekt nie uległ poważnym zniszczeniom.

Następnie swoją siedzibę do 1999 roku miała w dworku miejscowa szkoła podstawowa, którą przeniesiono ze względu na bardzo zły stan techniczny budynku. Następnie obiekt został sprzedany prywatnemu właścicielowi i niestety, z każdym rokiem coraz bardziej niszczeje.

Jest to późnoklasycystyczny, parterowy budynek wzniesiony z cegły na rzucie prostokąta. Wszystkie elewacje ozdobione są boniowaniem. Dodatkowo od strony ogrodu bryłę budynku urozmaicają dwa boczne ryzality, pomiędzy którymi znajdują się schody prowadzące do wejścia głównego. Dosyć dobrze zachowały się lizeny, w które ujęte są naroża obiektu.

Czytelnie zachował się również dwutraktowy układ wnętrza. Całe założenie posiadające mieszkalne poddasze pokryte zostało czterospadowym dachem. Kompozycja przestrzenna niestety uległa zatarciu, zabytkowy dwór stanowi niemal całkowitą ruinę.

Z malowniczego parku zachowały się tylko pozostałości m.in. jesion wyniosły i lipa drobnolistna, będące żywymi pomnikami przyrody.

• Dwór w Strzyżewie

Położenie geograficzne : Obiekt znajduje się przy drodze z Sochaczewa do Kampinosu, tuż przy skraju stromego brzegu rzeki Utraty.

Dwór zbudowany został w II połowie XVIII stulecia dla rodziny Zembrzuskich, którzy gospodarowali dobrami począwszy od 1711 do 1833 roku. Następnie stał się własnością Marianny Henneberg, od której w 1842r. zakupił majątek Adam Lasocki
z Brochowa. W kolejnych latach obiekt często zmieniał właściciela. W 1930 roku dworkiem gospodarował Michał Żukotyński.

Od momentu przejęcia przez Skarb Państwa budynek dworski ulegał systematycznej dewastacji. Szansa na poprawę sytuacji pojawiła się w latach 80-tych XX wieku, kiedy to właścicielem stał się Jerzy Henryk Stella – Łukasiak. Zamierzał on odbudować obiekt i przeznaczyć na Dom Weterana Politycznego, jednak ze względu na brak płynności finansowej jego plan nie powiódł się. Obecnie dworek posiada nowych, prywatnych właścicieli; którzy tchnęli nowe życie w kompletną ruinę odbudowując ją i przywracając do blasku dawnej świetności. Dziś miejsce to oferuje pokoje do wynajęcia, jest miejscem spotkań, konferencji i wydarzeń kulturalnych.

Niegdyś była to budowla parterowa o cechach barokowo-klasycystycznych, obecnie zachowały się jedynie pozostałości urokliwego dworku. Malowniczy budynek powstał na planie wydłużonego prostokąta, płaska terasa (poziomy stopień na zboczu doliny rzecznej, powstały wskutek wzmożonej działalności erozyjnej) od strony frontowej sprawia, ze obiekt jest niewysoki i przysadzisty. Od ogrodu zaś, stromy brzeg powoduje, że dwór jest wysoki.

Drewniany ganek zwieńczony trójkątnym szczytem i wsparty na ośmiu filarach był niegdyś głównym wejściem do budynku. Następnie zastępował go niedokończony portyk, złożony z dwóch ceglanych kolumn i czworobocznych filarów. Zaś obecny właściciel zastąpił go także portykiem ale wspartym na 4 kolumnach. W elewacji ogrodowej zachował się podcień o pięciu słupach.

Całość pokrywał wysoki dach łamany z facjatkami i powiekami wykonany z dachówki i gontu. Dworek posiadał dwutraktowy układ wnętrz, z dużą prostokątną sienią, którą urozmaicały pilastry.

Do niedawna była to całkowita ruina, grożąca zawaleniem, a jej wnętrza wypełniały  gruz i zbieranina śmieci. Sytuacja zmieniła się wraz z kolejnym właścicielem, który odrestaurowuje dworek.

Z resztek zadrzewienia otaczającego budynek, wywnioskować można, że park powstał w I połowie XIX wieku.