Powstanie kolei sochaczewskiej związane jest ze zniszczeniami wojennymi, jakie dotknęły Sochaczew w czasie I Wojny Światowej. Sejmik Powiatowy w Sochaczewie dnia 19 kwietnia 1919 roku zdecydował o budowie kolei wąskotorowej, której trasa miała prowadzić do Puszczy Kampinoskiej skąd pozyskiwano drewno potrzebne do odbudowy miasta oraz miejscowości położonych w jej pobliżu: Tułowic, Piasków Królewskich oraz Wyszogrodu.  Niestety Sejmik Powiatowy nie dysponował odpowiednimi środkami finansowymi, dlatego też zaciągnięto pożyczkę ze skarbu państwa a koszty starano się ograniczyć wykorzystując materiały z likwidowanych kolei polowych. W pierwotnych planach miała to być kolej konna, jednak po okazyjnym zakupieniu dwóch używanych parowozów i kilku wagonów postanowiono zastosować trakcję parową. W tamtych latach kolejki wąskotorowe, pomimo ich małej szybkości, były sprawdzonym i praktycznym środkiem transportu.

Główną stację kolei stanowiącą również zaplecze techniczne zlokalizowano nieopodal stacji normalnotorowej w Sochaczewie. Budowa linii o szerokości 750 mm ruszyła w 1921 roku. Linię doprowadzono do stacji Tułowice a dalsze prace wstrzymano do czasu zgromadzenia materiałów potrzebnych do wybudowania mostu na rzece Łasicy. Jesienią 1921 roku kursowały już pierwsze pociągi, które wywoziły drewno. Materiał do stacji w Tułowicach ściągano z lasu z pomocą wozów konnych.  Oficjalne otwarcie przewozów pasażerskich miało miejsce dopiero 18 wrzenia 1922 roku. Rok później wybudowano most na rzece Łasicy i jesienią ukończono linię do Piasków Królewskich. W roku 1924 został wybudowany odcinek linii z Tułowic do miejscowości Kamion położonej przy lewym brzegu Wisły. Stacja otrzymała nazwę „Wyszogród” od miasta położonego po drugiej stronie rzeki. Dojazd do niego zapewniał drewniany most drogowy przez Wisłę.

Niestety w 1926 roku okazało się, że tory są złej jakości i zdecydowano o wymianie szyn na cięższe. W roku 1940 władze wojskowe zadecydowały o rozbiórce odgałęzienia do Wyszogrodu, a pozyskany materiał użyto do napraw linii Sochaczew - Piaski Królewskie. Wyszogród odzyskał połączenie z koleją wąskotorową dopiero osiem lat później. 1 stycznia 1949 roku linię kolei sochaczewskiej przejęły Polskie Koleje Państwowe i nadały jej nazwę Kolej Dojazdowa Sochaczewska. Poprawiono wtedy sygnalizację a ostatnią inwestycją była budowa bocznicy do Zakładów Ceramiki Budowlanej w Plecewicach w 1968 roku. W związku z planowaną likwidacją kolei wąskotorowej zdecydowano się na bocznicę normalnotorową od stacji Sochaczew. Nasyp okazał się jednak za wąski dla obu torów, więc na odcinku 2,5 km tory ułożono w splocie.

Sochaczewska kolej wąskotorowa, której  największe przewozy przypadły na lata trzydzieste oraz czterdzieste i pięćdziesiąte XX wieku przewoziła drewno, piasek, płody rolne, węgiel a przez wiele lat zaspokajała potrzeby komunikacyjne okolicznych miejscowości i pozostawała jedynym środkiem transportu. Kolejka spełniała także niezamierzoną aczkolwiek bardzo istotną funkcję. W czasach kiedy posiadanie zegarka nie było powszechne gwizdek przejeżdżającego parowozu pozwalał okolicznym mieszkańcom zorientować się, która jest godzina.

Przez wszystkie lata funkcjonowania sochaczewskiej kolei przewinęło się wiele typów parowozów i wagonów. Były to lokomotywy o małej mocy i małym zapasie wody, co powodowało potrzebę pobierania wody z okolicznych rowów i zbiorników wodnych. Na każdej stacji końcowej wybudowany był trójkątny układ torów, który pozwalał na „obrócenie” parowozu tak, żeby pociąg jechał kominem do przodu. Pomimo prób wprowadzenia do ruchu pasażerskiego wagonów motorowych, podstawowym pojazdem trakcyjnym pozostał do końca parowóz, który poruszał się z prędkością 30 km/godz. Od roku 1970 na Sochaczewską Kolej Dojazdową zaczęto przysyłać parowozy serii Px, które charakteryzowały się dużym tendrem (zbiornik na wodę), w których zapas wody wynosił sześć metrów sześciennych i pozwalał na pokonanie całej trasy bez potrzeby jej uzupełniania.

Niestety dla sochaczewskiej kolei, nadeszły lata osiemdziesiąte, w których to odczuwalna była coraz większą konkurencja ze strony dynamicznie rozwijającego się transportu samochodowego. Odnotowano także spadek przewozów na Sochaczewskiej Kolei Dojazdowej a Zarząd kolei zaczął dążyć do jej likwidacji. Do Sochaczewa sprowadzony został wagon z wciągarką do demontowanych szyn zapowiadający kres linii kolejowej. Na całe szczęście, na początku lat osiemdziesiątych rozpoczęły się zabiegi ludzi w różny sposób związanych z koleją oraz z turystyką, mające na celu zachowanie trasy kolejowej oraz kolejki do celów turystycznych i muzealnych. Udało się uzyskać dla tej inicjatywy przychylność władz a PKP a Dyrekcja Muzeum Kolejnictwa w Warszawie wystąpiła o przekazanie na cele muzealne Sochaczewskiej Kolei Dojazdowej.

W dniu 30 listopada 1984 roku, o godzinie 15.35 odjechał ze stacji Sochaczew Wąskotorowy ostatni rozkładowy pociąg do Wyszogrodu a przejazd nim był bezpłatny. Od 1986 roku rozpoczęło swoje funkcjonowanie Muzuem Kolei Wąskotorowej.  



Opracował: Wydział Promocji i Aktywizacji
Źródło: Muzeum Kolejnictwa w Warszawie